HİPERFOSFATAZYA

Kemikte yenilenmeyi sağlayan düzenli yapım ve yıkım olaylarının (turnover) artması sonucu kemiğin dayanıklılığının azalması ile karakterize bir metabolizma hastalığıdır.

Nedeni

İnsan iskeleti sürekli yenilenir. Kemik dokusu bir taraftan osteoklastlar tarafından yıkılırken, diğer taraftan yerini osteoblastların yaptığı yeni kemik dokusuna bırakır. Bu döngü tüm yaşam boyu sürer. Kemik dokusundaki birbirini izleyen bu olaylar zincirine turnover denir. Birçok faktör bu süreçte rol oynar ki, osteoprotegerin (OPG) de bunlardan bir tanesidir.

Normalde bir osteoklast öncü hücresinin olgun osteoklast haline geçebilmesi ve turnoverin sağlıklı ilerleyebilmesi için kendi duvarında bulunan receptor activator of nuclear factor kappa B (RANK) adlı reseptörün, osteoblast duvarında bulunan receptor activator of nuclear factor kappa B ligand (RANKL) tarafından etkinleştirilmesi gerekir. Osteoprotegerin osteoblast yüzeyinde bulunan RANKL'a bağlanarak bu ilişkiyi bozar ve osteoklast öncü hücresi artık olgun osteoklast haline dönüşemez. Anlaşılacağı üzerine OPG kemikteki rezorbsiyonu frenleyici bir işlev görür.

Osteoklastogenez inhibitör faktörü olarak da adlandırılan osteoprotegerinin yapımı 8. kromozomda (8q24) yerleşik tumor necrosis factor receptor superfamily member 11B (TNFRSF11B) geni tarafından düzenlenir. Hiperfosfatazya olgularının yaklaşık 3'te 2'sinde TNFRSF11B geninde gerçekleşmiş bir mutasyon söz konusudur. OPG'in eksik, ya da hatalı yapımı sonucu rezorbsiyon üzerindeki frenleyici etkisi ortadan kalkar ve kemikte turnover artar.

Genel Özellikler

Son derece nadir bir kalıtımsal bir hastalıktır. Otozomal resesif olarak kalıtılır.

Cinsiyet dağılımı eşittir.

Klinik Görünüm

Hastalık genellikle 2 ila 3 yaşlarında ortaya çıkar. Kemiğin dayanıklılığının azalması nedeniyle kol ve bacaklarda, yay tarzında ilerleyici bükülmeler oluşur. Bacaklar genişlemiş görünür. Açısal deformiteler nedeniyle boy kısalmıştır. Hasta güçlükle yürür. Kas güçsüzlüğü ve yaygın kemik ağrısı nedeniyle çocuğun aktiviteleri kısıtlanır. Patolojik kırık sıktır. Çökme kırıklarına bağlı olarak omurgada kifoskolyoz gelişir. Kafatasının tepesi (calvarium) kalınlaştığından çocuğun başı geniş görünür. Bacaklarda ısı artışına rastlanabilir. Sensorinöral tipte sağırlık yaygındır.

Tanı

Laboratuvar İncelemesi. Turnover artışını işaret eden markerlarda, yani serum alkali fosfataz ve idrar hidroksiprolin düzeylerinde belirgin artış görülür. Kemik yoğunluğu oldukça azalmıştır.

Radyolojik İnceleme. Uzun tubuler kemiklerde tüm diyafiz boyunca görülen genişleme çok tipiktir ve aşırı subperiosteal yeni kemik yapımına bağlıdır. Kırıklar genellikle ayrıksız ve enlemesinedir. Omurlarda ve ilyak kanatlarda yama tarzında sklerotik alanlar göze çarpar. Biyokimyasal ve radyolojik olarak erişkindeki Paget hastalığına benzer, ancak Paget hastalığı çocuklarda görülmez. 

Ayırıcı Tanı

Radyolojik olarak Camurati-Engelmann hastalığı, kraniyodiyafizer displazi ve fibröz displaziye benzerse da tüm bu hastalıklardan serum alkali fosfataz düzeyinin yüksek oluşuyla ayırt edilebilir. Ayrıca ailesel ekspansil osteoliz, McCabe hastalığı ve Kenny-Caffey sendromu gibi oldukça nadir hastalıkları da akılda tutmak gerekir.

Tedavi

Bifosfonatlar (pamidronat, etidronat) kemik rezorbsiyonunu dizginleyerek turnoveru düşürür. Ekstremitelerdeki yay tarzı deformitelerin ilerleyişi durur.

Osteoprotegerin gibi bir RANKL inhibitörü olan denosumab (Prolia, Xgeva) aynı mekanizmayla kemik rezorbsiyonunu frenleyen, yeni kullanıma girmiş bir ilaçtır. Başarılı sonuçlar alındığı bildirilmektedir.

• kronik doğumsal idyopatik hiperfosfatemi

• ailesel idyopatik hiperfosfatazya

• ailesel osteoektazi

• hyperostosis corticalis deformans juvenilis

• jüvenil Paget hastalığı