Tanı ve Ayırıcı Tanı

2 yaşından ufak çocukta fizyolojik bacağın tanısı genellikle klinik olarak konur ve takipte eğriliğin azaldığının görülmesiyle tanı doğrulanmış olur. Hekimin aileyi bu konuda bilgilendirmesi yeterli olacaktır.  O bacakta her iki diz birbirinden uzakta durduğundan 4 ila 6 ayda bir yapılan her muayenede her iki diz (medial kondil) arasındaki mesafenin (interkondiler mesafe) ölçülmesi eğriliğin seyri hakkında bir fikir verir. Ayrıca, ayaktayken interkondiler mesafenin artması dizdeki bağ gevşekliği hakkında da bir fikir verir (örneğin, akondroplazi). 2 yaşından ufak bir çocukta bir diğer izleme yöntemi de seri dijital fotoğraf çekimidir. Ebeveynler nasıl fotoğraf çekecekleri konusunda bilgilendirilir ve ayda bir kez çekilen dijital fotoğraflar daha sonra bilgisayarda yan yana getirilerek düzelme olup olmadığına karar verilir.

Eğriliğin ileri derecede olduğu olguda fizyolojik O bacağa bağlı eğriliğin, benzer görünüme yol açan, ancak tedavi gerektiren patolojik durumlardan ayırt edilmesi gerekebilir. Aynı şekilde, fizyolojik O bacak düşünülen ancak takipte çocuk 3 yaşını doldurduğu halde eğriliğin gerilemediği görülen olgunun aydınlatılması gerekir. Röntgen çekilmesini gerektiren diğer bir durum da her iki bacaktaki eğrilik derecesinin birbirinden farklı oluşudur. Bu amaçla laboratuvar incelemesi yapılır ve bacağın röntgeni çekilir.

Fizyolojik O bacakta kanda kalsiyum, fosfor, alkali fosfataz, D vitamini ve idrarda kreatinin değerleri normaldir. Bu değerlerde farklılık görüldüğünde metabolik hastalık üzerinde durulmalıdır (D vitaminine bağlı raşitizm, ya da D vitaminine dirençli raşitizm).

İki yaşından ufak, fizyolojik O bacağa sahip bir hastanın radyografisi incelendiğinde eğriliğe hem femur distal ucunun hem de tibia üst ucunun birlikte katıldığı anlaşılır.  Hem femur distal ucu hem de tibia üst ucu metafizinin dizin iç ve arka tarafına doğru gaga şeklinde uzandığı görülür (çanaklaşma). Tibia üst uç metafizindeki gagada Blount hastalığının aksine fragmentasyon görülmez. Vücut ağırlığı ekseni bacağın iç ve arka tarafına doğru kaydığından her iki kemiğin iç ve arka tarafındaki korteks kalınlaşmıştır. Hem femur distal ucu hem de tibia üst ucu epifizinin iç tarafı sıklıkla yüksekliğini kaybederek kama şeklini almıştır. Büyüme plakları normal görünümdedir.

Ufak çocukta basit radyolojik değerlendirme ile fizyolojik O bacağın benzer görünüme sahip dirençli O bacak nedenlerinden (Blount hastalığı, sendromlar vb.) ayırt edilmesini sağlanır. Sendromik O bacakta sendromun parçası olan diğer bulguların bulunması tanıyı kolaylaştırdığından O bacakta çekilecek röntgen pratikte Blount hastalığını ekarte etmek için çekilir.

Radyolojik inceleme tüm bacağı içine almalı, dizkapakları tam öne bakarken ve çocuk ayakta basarken çekilmelidir. Ancak bu şekilde, mekanik eksenin çizilmesi, koronal tibiofemoral açının ölçülmesi ve femora varus gibi femur alt ucunu ilgilendiren ayrı bir patolojik durumun fark edilmesi mümkün olur. Dizin tam ön arka planda görüntülenmesi önemlidir, çünkü ancak böylece açılanmaya yol açan patolojinin seviyesi (femur alt uç, tibia üst uç, ya da ikisi birden) belirlenebilir. Femora varus ise daha ileri bir varus açılanması ile kendini belli eder ve varus açısı daha yavaş olarak azalarak deformite 3 ila 4 yaşa doğru kendiliğinden düzelir.

18 aylıktan daha ufak bir çocukta fizyolojik O bacağı Blount hastalığından ayırt etmek pek olanaklı değildir, çünkü Blount hastalığına özgü radyolojik değişiklikler henüz ortaya çıkmamıştır. Diğer bir deyişle, klinik olarak genu varası bulunan, ancak radyolojik olarak tibia vara dışında bir özellik saptanamayan, ufak bir çocukta Blount hastalığı dışlanamaz. Bu durum 4 yaşına kadar geçerliliğini korur.

Kliniği Blount hastalığı düşündürmeyen 3 yaş altı ufak çocukta tibianın metafizi ile diyafizi arasındaki açı ölçülerek bir öngörüde bulunulur. Değerlendirmede tibia diyafizi uzun eksenine dik çekilen hat ile metafizin en geniş kısmından çekilen hat arasındaki açı esas alınır (metafizodiyafizer açı). Bacaklardaki dönük duruş açı değerini etkileyebildiğinden radyografi hasta ayakta basarken ve dizkapakları tam karşıya bakarken çekilir.  Metafizodiyafizer açının (MD açı) 11 dereceden az olması ve takipte de bu özelliğini koruması Blount hastalığını dışlar.

Raşitizmde ise radyografide büyüme plaklarının kalınlaştığı görülürken epifizler genişler. Metafizde çanaklaşma ve fırçayı andırır bir görünüm mevcuttur. Trabeküler yapı siliktir. Diyafizde korteks kalınlığı azalmıştır.

Tedavi

Fizyolojik O bacakta tedavi amacıyla çeşitle breysler kullanılmıştır, ancak bunların hiçbirinin hastanın kontrollü takibinden daha etkin olduğu gösterilememiştir. Ülkemizde yenidoğanın bacaklarını birbirine bağlayıp eğriliğin böylece düzeleceği yönünde bir inanış da mevcuttur. Ne var ki, fizyolojik O bacak tedavi gerektirmez. Yapılması gereken tek şey eğriliğin takibidir.

Çok nadiren kendiliğinden düzelmeye dirençli olgu görülür. Bu olguların tedavisi cerrahidir, ancak bacakta tam anatomik dizilimi sağlayabilmek için büyüme plakları kapanana dek cerrahinin ertelenmesi önerilir. Bekleme sürecinde ayakkabının iç tarafının yeterli kalınlıkta bir kama ile desteklenmesi gerekir.